مطالب مرتبط
آخرین اخبار
- مهم ترین علل شوره سر از زبان متخصص پوست و مو
- ۳۰ هزار فروشگاه به سامانه کالابرگ الکترونیک متصل شد
- پنجشنبه سوم فروردین اول رمضان خواهد بود
- چرا طلا با ارزش است؟
- نخستین نگارخانه شهرداری گنبدکاووس به بهره برداری رسید+فیلم مصاحبه
تاریخ : امروز سه شنبه ۰۱ فروردین ۱۴۰۲
فرصتها و تهدیدهای تربیتی در فضای مجازی
تغییر سایز فونت
ایتنانیوز: با پیشرفت فضای مجازی و تاثیر پذیری بیشتر خانواده ها به دلایل گوناگون از شبکه های مجازی و اجتماعی، سبک زندگی و تربیت اسلامی نیز دچار اختلالاتی شده و با چالش های متعددی روبروست. فضای مجازی می تواند سبک زندگی و افکار و عقاید مردم را با تحولات اساسی مواجه کند. تکنولوژی های جدید مانند فضای مجازی هم فرصت هستند و هم تهدید و چنانچه قبل از ورود این تکنولوژی ها نحوه درست استفاده از آنها را یاد بگیریم تبعات منفی آن نیز کمتر خواهد شد. در واقع فضای مجازی یک فرصت است ولی اینکه چگونه از آن استفاده می شود، جای بحث زیادی دارد و نیز در حالی که آموزش مجازی، کاهش هزینه، سرعت و یکسان سازی اطلاعات و امکانات دیگر از جمله مزیت های آن محسوب می شود، اما هنوز به طور کامل استفاده صحیح از فضاهای مجازی و فرصت ها و چالش های آن فرهنگ سازی نشده است. از این رو در این مقاله سعی بر آن شده است تا به بررسی و تحلیل نقش فضای مجازی در نظام های تربیتی پرداخته و فرصت ها و چالش هایی که در این ارتباط وجود دارند، مورد تجزیه و تحلیل قرار دهیم.
کلمات کلیدی: فرصت، تهدید، تربیت، فضای مجازی
۱- مقدمه
فضای مجازی، نسل جدیدی از فضای روابط اجتماعی است که فرصت ها و نیز چالش های جدیدی را بر ای تمام جوانب پژوهش در حوزه دین فراهم می کند. افزون بر این، فضای مجازی به عنوان ابزاری تبلیغی، ویژگی های منحصر به فردی را انتقال می دهدکه دین ورزی افراد را کاملا دگرگون می کند. فضای مجازی، دارای فرصت های بسیار ارزشمند و مفید است که باید در جهت ارتقاء علمی و افزایش آگاهی ها در حوزه های مختلف مخصوصا تربیت دینی افراد از آن بهره برد. اما در عین حال، دارای چالش ها و تهدیداتی نیز هست که یکی از مهمترین آنها بحران هویت دینی است.( چشک و دیگران، ۱۳۹۶: ۱)
از طرف دیگر، بحث تربیت فرزندان البته بدون آنکه به درستی تبیین شود، بین والدین و عمدتاً مدرسه تقسیم شده است. اگرچه مدارس نقش بسیار مهمی در تربیت فرزندان ایفا می کنند، اما رسانه ها با ورودی پرقدرت به حریم خانواده ها با تأثیرگذاری بعضاً بیش از والدین، نقشی محوری در تربیت به عهده گرفته اند. گفته می شود که بیش از هفتاد درصد مردم، اوقات فراغتشان را داخل منزل و صرف برنامه های صدا و سیما می کنند. همچنین درصد قابل توجهی از این زمان به صورت انفرادی صرف می شود.
رشد سریع فناوری، حوزه رسانه را نیز به طور پیوسته متأثر می سازد و هر روز شاهد ظهور جلوه ای نو از رسانه ها در فضای مجازی هستیم. هنوز بهره برداری از آی پی تی وی همه گیر نشده نسل جدیدی از رسانه های دیداری، شنیداری با عنوان تلویزیون های هوشمند یا تلویزیون های متصل به اینترنت پا به عرصه رقابت با حریفان سنتی خود گذاشته است.
با بررسی وضعیت اینترنت در ایران نیز با نکات درخور توجهی رو به رو می شویم. براساس آمار اعلامی از سوی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، ضریب نفوذ اینترنت در کشور ایران در سال ۱۳۹۰، صرف نظر از صحت روش محاسبه، حدود چهل و پنج درصد بوده است. حدود هشت درصد کاربران زیر ده سال، سی و دو درصد بین ده تا نوزده سال و چهل و پنج درصد بین بیست تا بیست و نه سال بوده اند. همچنین حدود یازده درصد کاربران در مقطع ابتدایی و راهنمایی، دوازده درصد در مقطع متوسطه و بیست و چهار درصد پیش دانشگاهی و دیپلمه بوده اند. آمار مربوط به نحوه ارتباط کل کاربران با اینترنت نشان می دهد که پنجاه و نه درصد کاربران از محل سکونت و هجده درصد نیز از کافی نت ها به اینترنت متصل شده اند. به این آمار باید حدود نوزده میلیون کاربری که با تلفن همراه امکان اتصال به اینترنت دارند نیز اضافه شود. کشور ما ایران در حال حاضر بین پنج کشور با نرخ رشد بیست درصدی و بالاترین سطح در توسعه ارتباطات راه دور قرار دارد. بدین ترتیب، می توان رشد تصاعدی حضور اینترنت در خانواده ها را انتظار داشت.(ثقفی، ۱۳۹۱: ۵-۱)
از آنجا که آموزش و پرورش در کشور ما عهده دار دو ساحت مهم آموزش و تربیت و پرورش کودکان و نوجوانان این آب و خاک است، لذا توجه به بخش های تربیتی نیز به اندازه سایر بخش های آموزشی و حتی در مرتبه اولی تر اهمیت قرار دارد. لذا با توجه به نقش پر رنگ آموزش مجازی در انتقال اطلاعات گوناگون و تاثیرات مختلف آن روی دانش آموزان و نوآموزان باید اذعان داشت که آموزش مجازی در ساحت های مختلف تربیت دینی و اخلاقی، تربیت علمی و فناوری، تربیت زیستی و بدنی، تربیت هنری و زیبایی شناختی، تربیت حرفه ای و اقتصادی و تربیت اجتماعی و سیاسی، فرصتها و تهدیدهای گوناگونی را سبب می شود که توجه به آنها برنامه ریزان نظام آموزشی کشور را در اتخاذ رویکردی هوشمندانه در قبال آموزش مجازی یاری می رساند.(رام، ۱۳۸۹: ۱۲-۱)
به عبارت دیگر هر شهروند فضای مجازی به دلیل حضور و مشارکت در شبکه‌ای از تعاملات مجازی که هویت های متغیر و متکثر از ویژگی های آن است، مولفه ها و ویژگی های خاصی را در حوزه رفتار و هویت به خود می گیرد. تعهد اجتماعی که در فضای حقیقی با ارزش گذاری های اخلاقی همراه است، در فضای مجازی که ساختار نظام مندی از ارزش ها ارائه نمی شود، کاملا فردی می شود. شهروند مطلوب در فضای مجازی علاوه بر کسب سواد رسانه ای و اطلاعاتی به مولفه هایی همچون آگاهی، پایبندی به ارزش ها و هنجارهای فرهنگی، قانون مداری، عدالت محوری، مشارکت پذیری و مسئولیت پذیری آگاهانه نیازمند است. تربیت شهروند فضای مجازی به پرورش شهروند نقاد و تقویت میل به یادگیری مادام العمر کمک می کند تا با بهره گیری از ویژگی های متمایز فضای مجازی در جهت آموزش، پژوهش، گذران اوقات فراغت با کیفیت بالا، برای مشارکت فعال در امور اجتماعی راهگشا باشد. بنابراین، به منظور کاهش تهدیدها و بهره مندی هرچه بیشتر از فرصت ها، شناخت مؤلفه های خاص تربیت شهروندی در فضای مجازی ضروری است.(داوودیان و دیگران، ۱۳۹۹: ۲۱۶-۱۸۳) در بررسی دیدگاه نوین نسبت به پدیده سایبر و فضای مجازی، امنیت مقوله ای وسیع، نامعین، غیرانحصاری، عقلانی، هدفمند و پایدار است و هویت، احساسات و عواطف فردی و گروهی، عقاید، تمایلات و آرزوها، موقعیت های شغلی و اقتصادی، باورهای فرهنگی و ساختارهای رسمی و حتی وسایل نیل به رفاه و آسایش زندگی اجتماعی مردم و از همه مهمتر مقوله تربیت و نهادهای تربیتی را در بر می گیرد.(کاشانی، ۱۳۸۴: ۱۲۶)
۱-۱- ضرورت و اهمیت تحقیق
فضای سایبر و شبکه‌های اجتماعی مجازی دنیای وسیع و پیچیده‌ای است که گروه‌ها و افراد مختلف، با گرایش‌ها، باورها و اعتقادات گوناگون در آن زندگی می‌کنند. واژه زندگی در این فضا به اشتباه به کار نرفته است؛ زیرا این دنیا همراه و همگام با دنیای واقعی و گاهی بیشتر بر وجود آدمی و باورهایش اثر می‌گذارد. از خصوصیات بارز این فضا بی‌مکانی و بی‌زمانی آن است. عواملی مانند از بین رفتن فاصله مکانی و افزایش بی‌سابقه روابط آزاد، نامحدود و خارج از چارچوب و ضوابط انسان‌ها برای مبادله و مراوده با یکدیگر، فرآیند هویت‌یابی جمعی افراد را دگرگون کرده است.(پورنقدی، ۱۳۹۷: ۹۸-۸۷)
بی‌تردید، نظام آموزش و پرورش کشور هم که به شکلی اساسی در توسعه جامعه دانش آموزی نقش دارد، با این چالشها مخصوصا در دهه های اخیر دست به گریبان است. لذا ضروری است که چالش ها و آسیب های احتمالی شبکه های اجتماعی و فضاهای مجازی مورد بحث و آسیب شناسی قرار بگیرد و راه حل های لازم به مربیان و متصدیان امور تربیتی مدارس ارائه گردد.
۲- پیشینه تحقیق
با در نظر گرفتن بحث های گروهی مجازی، به ویژه در نوع غیر همزمان، نتایج پژوهش های متعددی مانند پژوهش جرج در سال ۲۰۰۶ که به بررسی رابطه فناوری و دین و چالش های پیش روی آن پرداخته بود، نشان داد که امکان هم افزایی میان دین و فناوری وجود دارد.
پژوهش گیلر و همکاران (۲۰۰۸) نشان داده اند که به دلیل وجود زمان بیشتر برای تفکر، متربیان یا دانش آموزان می توانند موفق تر از بحث های گروهی حضوری عمل کرده و مهارت تفکر انتقادی را درخود تقویت نمایند. از طرف دیگر آنها در پژوهش خود نشان دادند که بهره مندی از فرصت تفکر انتقادی برای بررسی صحت عبارات و شبهات تربیتی و دینی توسط نوجوانان و جوانان بسیار ضروری و با اهمیت است.
کرم اللهی(۱۳۹۰) در مطالعه ای با عنوان اینترنت و دینداری به این نتیجه رسید که میزان پایبندی غیرکاربران به باورهای دینی بیشتر از کاربران است و میزان التزام کاربران اینترنت به اخلاق دینی بیشتر از غیرکاربران است.
کاظمیان(۱۳۹۱) در مقاله ای به بررسی چگونگی ارائه مباحث تربیتی از طریق رسانه های مجازی پرداخت. وی به این نتیجه رسید که چون مربی حضور فیزیکی ندارد و نمی تواند از زبان بدن خود برای برقراری تعامل استفاده کند؛ پس محتوای تربیتی که تدارک می بیند باید به اندازه کافی برانگیزاننده باشد. در غیر این صورت متربیان محیط آموزشی را ترک خواهند کرد یا یادگیری عمیق در آنها رخ نخواهد داد. از آنجا که هدف اولیه مربی ایجاد نیاز و خلا و عدم تعادل در ساختار شناختی و عاطفی متربی نسبت به مسائل دینی است تا وی به دلیل نیاز طبیعی تعادل جویی در صدد رفع این نیاز برآید، بنابراین باید قادر به تدارک یک بسته تربیتی مناسب و برانگیزاننده برای ذهن متربیان خود باشد.
سراجی و همکاران(۱۳۹۲) در مطالعه ای به بررسی نقش آموزش مجازی در ابعاد تربیت دینی دانش آموزان پرداختند. آنها نشان دادند که یکی از نوآوری هایی که می تواند در زمینه تربیت دینی مورد توجه مربیان قرار بگیرد، استفاده از فضاهای مجازی و رسانه های اطلاع رسانی جدید است که به طراحان و برنامه ریزان آموزشی و تربیتی این امکان را خواهد داد تا برای مخاطبان مختلف در مقاطع مختلف سنی و تحصیلی، دوره های آموزشی و تربیتی را با کیفیت بهتری ارائه نمایند.
مقدم و همکاران(۱۳۹۲) در پژوهشی به این نتیجه دست یافتند که در مباحث تربیت مجازی، بحث زمانی شروع می شود که داوطلبان اول درک خود را از مسئله ای بیان می کنند. در خلال مطرح کردن ایده ها، افراد گاهی با شیوه های جدید حل مسئله رو به رو می شوند و به آنچه که خود مطرح کرده اند، فکر می کنند. بنابراین، سطح جدیدی از درک یک موضوع را بازسازی و تولید می کنند که این فرآیند به بحث در مورد چشم اندازهای متفاوت مانند مطلبی که درک منحصر به فردی از مسئله را نشان می دهد، منجر می شود که آنها قبل از شروع آن بحث داشتند.
دستجردی(۱۳۹۳) در مطالعه ای به بررسی نقش شبکه های سایبری بر هویت فرهنگی دانشجویان دانشگاه اصفهان پرداخت. نتایج حاکی از آن بود که بین میزان، انگیزه و اهداف استفاده از شبکه های سایبری و هویت فرهنگی دانشجویان رابطه معناداری وجود دارد و مهمترین اهداف استفاده از شبکه های سایبری، اهداف اجتماعی، ارتباطی، فردی و فرهنگی بوده است.
پورعلی و بهمنی(۱۳۹۴) در مطالعه ای به بررسی بحث تعلیم و تربیت از طریق فضای مجازی پرداختند. آنها به این نتیجه رسیدند که فناوری همیشه مثل یک شمشیر دو لبه است. تحقیقات آنها نشان می دهد که جذابیت ها و امکاناتی که فناوری های نوین در اختیار طیف گسترده کاربران قرار می دهند، بسیاری از مقاومت های اولیه را در هم می شکند و چالش های بزرگی در حوزه های فرهنگی، سیاسی و اجتماعی پیش روی دولت و نهادهای دولتی قرار می دهد. در چنین عرصه ای اگر برای اطلاعات طرح و نقشه جامعی وجود نداشته باشد و به کارگیری آن منطبق با اهداف معین و هوشمندانه نباشد، خطرات زیادی جوامع و فرهنگ بشری را تهدید می کند. لذا، یک معلم و مربی در نظام جدید آموزش و پرورش در مقام یاور بالندگی انسان، ایفای نقش می کند نه انتقال دهنده اطلاعات. با ظهور فناوری های جدید، حرفه تدریس از تأکید بر معلم محوری و آموزش مبتنی بر سخنرانی به فراگیر محوری و محیط های یادگیری تعاملی تغییر یافته است و معلم باید روش های تفکر دینی را که اغلب توسط فناوری در اختیار او قرار می گیرد، مد نظر قرار دهد. بر اساس نظریه کنترل اجتماعی، عاملی که باعث جلوگیری از رفتارهای انحرافی نوجوانان و جوانان می شود، پیوند اجتماعی است.
سعادت(۱۳۹۴) در مقاله ای به بررسی نقش فضای مجازی در تربیت اسلامی نوجوانان دبیرستانی پرداخت. این مطالعه به دنبال بررسی مفهوم شناسی فضای مجازی و استفاده از آن در ابعاد تربیتی – اسلامی در نظام آموزش‌و پرورش کشورمان ایران بود. نتایج این مطالعه نشان داد که تلقی انسان از جنبه‌های فرهنگی و آموزشی فن‌آوری، باعث ایجاد مؤلفه‌های کارکردی در حیات آموزشی و برنامه‌ریزی صحیح برای استفاده بهینه از آن خواهد شد. در نتیجه، فن‌آوری فضای مجازی نه تنها به‌عنوان یک سخت افزار بلکه به‌عنوان یک نرم افزار عمل کرده و عمق اثرگذاری آن افزون خواهد شد. حفظ و احیای اعتقادات و تربیت اسلامی نیاز به تبلیغ و اطلاع رسانی دارد که می‌توان از این فن‌آوری کمال بهره را برد. از طرفی فرهنگ سازی برای رویارویی و بهره‌وری بیشتر از فن‌آوری‌های نوین را باید رأس برنامه‌های آموزش و پرورش قرار داد و فرهنگ درست استفاده کردن از امکانات فضای مجازی را به نوجوان و کودکان آموزش داد.
فرید و دیگران(۱۳۹۴) در مقاله ای به بررسی چالش ها و فرصت های فضای مجازی در عرصه تعلیم تربیت پرداختند. آنها به این نتیجه رسیدند که فضاهای مجازی نقش بسیار تعیین کنندهای عرصه های اجتماعی بر عهده دارند به همین دلیل امروزه مدیریت دانش و اطلاعات نیازمند یک سری تغییرات در تکنولوژیهاست به طوری که باید به سمتی حرکت کنیم که در حداقل زمان بتوانیم حداکثر اطلاعات را به افراد ارایه دهیم. برای حرکت به این سمت نیازمند بازنگری جدی در حوزه نرم افزار، سخت افزار و تکنولوژی های جدید هستیم که در این بین، توجه به این نکته ها نیز حائز اهمیت است و از آنها نیز نباید غافل شد. تکنولوژی های جدید مانند فضای مجازی هم فرصت هستند و هم تهدید و چنانچه قبل از ورود این تکنولوژی ها نحوه درست استفاده از آن را یاد بگیریم، تبعات منفی آن نیز کمتر خواهد شد.
علیشیری و موسوی زاده(۱۳۹۵) در یک مقاله به بررسی فرصت ها و چالش های فضای مجازی در حیطه نظام تعلیم و تربیت پرداختند. به اعتقاد آنها در حال حاضر جامعه اسلامی از جامعه سنتی به سوی جامعه الکترونیک در حال حرکت است و آموزش و پرورش به عنوان یک ارگان مهم جامعه اسلامی، برای مواجهه با این فرآیند اجتماعی، سیاسی و فرهنگی وظایف مهمی را به عهده دارد، تا بتواند فرهنگ قومی و مذهبی خود را حفظ نماید. در این زمینه بهره مندی از فضاهای مجازی نیز، مبتنی بر میزان بصیرتی است که در یادگیرنده وجود دارد. تمام هم و غم معلم، خانه و مدرسه باید این باشد که سه توانایی اساسی (فهم، نقد و توان تصمیم گیری) در یادگیرنده شکل بگیرد.
این همان بصیرت است که باید هدف تعلیم و تربیت باشد. آنها در این پژوهش با مطالعه عمیق بر منابع معتبر و متعدد در مورد چالش های فضاهای مجازی مواردی مانند از هم پاشیدگی خانوادگی، پخش عکس های برهنه و سوء استفاده جنسی از بچه ها، عدم کنترل های پدر و مادر، اعتیاد اینترنتی، حیا زدایی و نقض احکام شرعی، عشق ورزی، گره خوردن دنیای مجازی به واقعیت، هویت دیجیتالی، الگوی عمومی ظهور خود برای کودکان، فرهنگ بی حجابی، اتلاف وقت کودکان و نوجوانان، رفتارهای زود رس جنسی در کودکان و نوجوانان، اعتیاد به مواد مخدر در کودکان و نوجوانان و چاقی کودکان و نوجوانان را تبیین نمودند. در مورد فرصت ها نیز مواردی مانند اخبار و اطلاع رسانی، آموزش و دانشگاه و کتابخانه مجازی، وبلاگ ها، امر پژوهش، مقابله با تهدیدات فرهنگی، دسترسی به فناوری اطلاعات، نقش کارآفرینی در خانواده، تولید محتوای دینی وحضور متخصصان دینی و توسعه فرهنگ قرآنی بررسی شد.
پور آقا(۱۳۹۷) در مقاله ای به بررسی از دیدگاه فلسفی در مورد نقش فضای مجازی در تعلیم و تربیت پرداخت. وی در رابطه با بحث تعلیم و تربیت سه دیدگاه مدرنیسم، انتقادی و پست مدرنیسم را از سوی نظربه پردازان این حوزه مطرح کرد. وی چنین اذعان می کند که مواجهه ابزار گرایانه یا تقدیر گرایانه به فناوری اطلاعات در نظام تعلیم و تربیت نیاز به تفسیری مجدد از فناوری و بکارگیری آن را ضروری می سازد.
سلیمی و پارسا(۱۳۹۷) در مطالعه ای به بررسی فضای مجازی و نقش تربیتی آن در اسناد بالادستی پرداختند. در این زمینه سند تحول بنیادین آموزش و پرورش، نقشه جامع علمی کشور، قانون برنامه چهارم، پنجم و ششم توسعه کشور مورد بررسی قرار گرفت. نتایج حاکی از آن بود که در برنامه ششم توسعه کشور به توسعه محتوای فضای مجازی، حضور موثر و هدفمند در تعاملات بین المللی فضای مجازی و حضور موثر نهادهای فرهنگی در فضاهای مجازی اشاره شده است.
صادق زاده قمصری(۱۳۹۷) در مقاله ای به بررسی، تبیین و نقد سه رویکرد تربیتی رایج به فضای مجازی بر اساس فلسفه تربیت در نظام آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران پرداخت. نتایج نشان داد که با وجود لزوم اتخاذ روش های پیشگیرانه از آسیب های فضای مجازی و نیز تلاش برای سالم سازی فضای سایبری در دسترس نوجوانان و جوانان باید از این رویکردها به عنوان تدبیری لازم ولی موقت و متناسب با مراحل رشد و تربیت نوجوانان عبور کرده و با توسعه رویکرد سواد سایبری و بازسازی مفهومی آن با الهام از آموزه های اسلامی به سمت زمینه سازی تربیتی جهت کسب شایستگی های لازم توسط متربیان برای درک و اصلاح پیوسته موقعیت خود و دیگران در فضای سایبری بر اساس نظام معیار اسلامی حرکت نمائیم.
کاظمی(۱۳۹۷) در مقاله ای به بررسی تاثیر فضای مجازی و تحقق هدف تربیتی خویشتن داری پرداخت. وی در این تحقیق از خویشتن داری به عنوان حکومت عقل بر فرد یاد نمود و چنین نتیجه گرفت که فضای مجازی و شبکه های اجتماعی امکان تجربه نمودن را افزایش داده اند و تاثیر یک طرفه و مستبدانه نظام تربیتی و رسانه های سنتی کم رنگ شده است. تربیت رسمی می تواند از این موهبت، آگاهانه بهره برداری نماید و امکان خود شکوفائی دانش آموزان را از طریق تقویت فردیت و خویشتن داری افزایش دهد.
فرخی نژاد(۱۳۹۷) در پژوهشی به مطالعه در مورد تاثیر فضای مجازی بر ارتقای تعلیم و تربیت دانش آموزان پرداخت. نتایج وی نشان داد که سیاست های آموزش و پرورش در قبال آموزش مفاهیم تربیتی و ارزشی از طریق فضاهای مجازی باید متناسب با نیاز فرد و جامعه باشد و در این رابطه، فناوری ابزار مناسبی برای ظهور خلاقیت و بهره وری در راستای نیل به این هدف بزرگ است.
عارفی فر(۱۳۹۷) در مقاله ای به بررسی چیستی و چگونگی محتوای تربیتی در فضای مجازی در دیدگاه اسلامی ، مدرنیسم و پست مدرنیسم پرداخت. وی چنین نتیجه گرفت که چگونگی محتوای تربیتی با تغییر روش های تدریس به صورتی که فقط به کاربرد فنی فناوری تاکید نشود و شیوه برخورد با فناوری که یکی از مصادیق آن فضای مجازی است، آموزش داده شود، از راه های پرورش تفکر انتقادی است.
کردلو و مرادی(۱۳۹۷) در مقاله ای به بررسی نمود شناسی تفسیری فرصت ها و چالش های فضای مجازی بر باور افراد نسبت به اخلاقیات پرداختند. آنها در قسمت نتایج به مواردی مانند تهدید بنیان خانواده، کمرنگ شدن اعتقادات دینی، هرزه نگاری، تهاجم فرهنگی، نقض حریم خصوصی، ترویج مد گرایی، رواج مصرف گرایی ، بد حجابی و عادی سازی روابط نامشروع به عنوان چالش های اصلی فضای مجازی در امور تربیتی اشاره نمودند.
کرامتی(۲۰۱۹) در مقاله ای به بررسی تهدیدها و فرصت های تربیت مجازی پرداخت. نتایج وی نشان داد که امکان تحقق سه اصل از اصول تربیت دینی یعنی پرورش تفکر و تعقل، عزت نفس و آزادگی در فضای مجازی برای متربیان و دانش آموزان مقاطع مختلف وجود دارد.
مصباحی(۱۳۹۹) در مقاله ای به بررسی مسائل تربیت دینی در فضای مجازی و نحوه مواجهه با آن پرداخت. از نظر وی تربیت دینی به عنوان یکی از رویکردها به تربیت، در مواجهه با فضای مجازی به عنوان یکی از بسترهای تحقق این رهیافت با مسائلی مواجه است که هدف این پژوهش، پرداختن به آن بود. دستیابی به این هدف از طریق تبیین مبانی نظری موضوع پژوهش و تحلیل استلزامات آن صورت گرفت. در این پژوهش به مبحث آشنایی با محکمات و متشابهات در تربیت دینی و بایسته های فضای مجازی که در دو محور ضرورت درک خدای همه جا حاضر و وجود اخلاق نظارتی می گنجند، پرداخته شده است. یافته های وی حاکی از آن است که میان عناصر تربیت دینی و ویژگی های فضای مجازی تناظری برقرار است که در برخی موارد به تحقق تربیت دینی مطلوب یاری می رساند و در مواردی نیز به عنوان مانع عمل می کند. تحلیل این تناظر علاوه بر اینکه به شناخت عوامل و موانع تربیت دینی یاری می رساند، راهکار مواجهه با مسائل تربیت دینی در فضای مجازی را نشان می دهد.
قاسمی(۱۳۹۹) در مقاله ای به بررسی فرصتها و چالش های هویت دینی میان جوانان ایرانی تحت تاثیر فضای مجازی پرداخت. وی چنین اذعان کرد که هویت دینی در زندگی هر فردی نقش بسیار مهمی دارد که امروزه با گسترش فناوری‌های ارتباطی و اطلاعاتی به ویژه ظهور پدیده‌ای به نام فضای مجازی، دچار تحولاتی شده است. هویت، به معنی کیستی است؛ عامل اساسی در هویت‌های اجتماعی، ارتباط رو
در روی انسان‌ها با یکدیگر در محیطی اجتماعی است؛ اما هویت در فضای مجازی به گونه دیگر تعریف می‌شود؛ فضای مجازی به ویژه شبکه های اجتماعی مثل فیس بوک و استفاده روزافزون جمعیت جوان ایرانی از این شبکه‌ها، هم برای مسئولان و هم برای مردم ایران به دغدغه تبدیل شده است. نتایج این بررسی‌ها و یافته‌ها نشان داد که هرچه وسعت حضور جوانان ایرانی در فضای مجازی بیشتر باشد، سطح هویت دینی آنان تضعیف می‌شود که به نوعی با فرضیه این مقاله ارتباط دارد.
رحمانی میمند(۱۴۰۰) در مقاله ای به بررسی فرصت ها و تهدیدهای تربیتی فضاهای مجازی پرداخت. وی در تحقیقات خود به این نتیجه رسید که فضای مجازی باعث قالبی شدن بیش از حد مباحث تعلیم و تربیت شده و با دانش‌آموز به مثابه فرد واحد و یگانه برخورد می‌کند و در نظام رایانه مبتنی بر هدف های از پیش تعیین شده، این طرز برخورد را فراموش می کند. نقادانی که از این منظر به موضوع نگاه می‌کنند، بر این اعتقادند که تعلیم و تربیت پیش از آن سخت تحت تأثیر فرایند جهانی شدن و از دست دادن تنوع و فردیت بوده است تا دانش‌آموزان بتوانند در رقابت جهانی شرکت کنند و رایانه این روند و مرکزیت بخشیدن به فرآیند قالبی‌کردن تعلیم و تربیت را تسریع می‌کند.
۳- نتیجه گیری
در دهه های اخیر، استفاده از فضای مجازی و امکاناتی که اینترنت در اختیار افراد قرار می دهد، در تمام ابعاد زندگی انسان نفوذ یافته است که یکی از این ابعاد، حوزه دین و تربیت دینی است. با توجه به این که آموزش شایسته مفاهیم و ارزش های دینی- به عنوان سنگ بنای جامعه- مستلزم توجه به کیفیت آموزش های دینی است، باید به فرصت ها و تهدیدهای بالقوه ای توجه نمود که آموزش دینی در فضای
مجازی می تواند به همراه داشته باشد. به بیان دیگر، هر چند استفاده از فضای مجازی می تواند فرصت های آموزشی مناسبی را در تربیت دینی متربیان به همراه داشته باشد،؛ اما ماهیت این فضای آموزشی به نحوی است که تهدیدهایی را نیز در این زمینه ایجاد خواهد نمود که عدم توجه به آنها می تواند صدمات جبران ناپذیری به متربیان(به طور ویژه قشر دانش آموز) و جامعه وارد کند.
با توجه به تهدیددها و پیامدهای شبکه های اجتماعی و مجازی از قبیل برقراری ارتباطات نامشروع، افزایش خیانت زوجین، اغفال و فریب، جعل هویت، فرصت سوزی، اعتیاد الکترونیک، مدگرایی و مواردی از این قبیل، میزان استفاده و نوع کاربری شبکه های اجتماعی مجازی ممکن است بر هنجارهای اجتماعی و به تبع آن، نظم و امنیت جامعه تأثیر بگذارد و بر شخصیت و هویت دانشجویان و دانش آموزان در زمینه های گوناگون، از جمله رفتارهای فردی ، اجتماعی ، اخلاقی و تربیتی ایشان اثرگذار باشد.
تأثیر جریان نیرومند جهانی‌شدن و جامعه اطلاعاتی و فناوری اطلاعات بر تحولات حال و آینده جوامع انکارناپذیر است. به خصوص تأثیر فناوری اطلاعات و نیروهای مؤثر آن به تدریج و با گذشت زمان به جهت‌گیری‌ها، هدف‌ها و ساختار نظام های آموزشی، فرایند تدریس و یادگیری، تغییر نقش معلم و یادگیرنده، و ساختاربندی برنامه‌ریزی آموزشی و درسی اثرهای گسترده و دامنه‌داری خواهد داشت. اما برای اینکه جوامع بتوانند زمینه و بستر لازم را برای ورود این فناوری‌ها و تحولات ناشی از آنها، و همچنین استفاده از آنها را به وجود آورند، به تغییرات ساختاری و برداشتن موانع از سر راه خود نیاز دارند. از طرف دیگر، با شناخت ویژگی‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات و فرصتها و چالش‌های آن می‌توانند
می‌توانند آگاهانه از فرصت‌های ایجاد شده برای پیشبرد اهداف آموزشی و تربیتی خود بهره بگیرند و با چالش‌های پیش رو به صورت منطقی برخورد نمایند.
توسعه روزافزون نقش و تأثیر فن‌آوری‌های نوین به ویژه استفاده از فضای مجازی به عنوان یکی از پدیده‌های نوظهور در ابعاد گوناگون زندگی انسان، از واقعیت‌های غیرقابل انکار جامعه امروز است. آموزش و پرورش نیز به عنوان بزرگ ترین دستگاه متولی تعلیم و تربیت رسمی و عمومی کشور، از دایره این تأثیرپذیری خارج نیست. رشد شتابان استفاده از فضای مجازی در برنامه‌های آموزشی و تربیتی رسمی آموزش و پرورش و استقبال معنادار اولیاء و دانش آموزان از این ابزار جادویی را در جای جای کشور می‌توان مشاهده کرد. نتایج مقاله حاضر نشان داد که بدون شک، فضای مجازی نیز همانند سایر فناوری‌های وارداتی، در کنار فرصت‌هایی که برای شتاب بخشیدن به سرعت پیشرفت علمی جوامع بشری ایجاد می‌کند، تهدیدها و چالش‌هایی را نیز به دنبال دارد. لذا، جامعه اسلامی و اندیشمندان مسلمان به تبعیت از رهنمودهای قرآن و اهل بیت (علیهم السلام) وظیفه دارند از یک سو پیشتاز بهره مندی از یافته های علمی باشند و از سوی دیگر، مانع ورود آسیب های مهلک به درون جامعه اسلامی شوند. با توجه به رویکرد اسلامی سند تحول بنیادین آموزش و پرورش، فلسفه، اهداف، راه‌کارها و برنامه‌های تحولی آموزش و پرورش باید بر مبانی وحیانی مبتنی باشند.
۴- ارائه پیشنهاد
۴-۱- برای آموزش مفاهیم تربیتی و دینی از طریق فضای مجازی به دانش آموزان می توان آنها را گروه بندی نمود تا هر گروه با تعامل، بحث و نقد دیدگاه های اعضاء خویش به عقلانی نمودن موضع خود در مورد آن مطلب دینی و ارزشی کمک شایانی نمایند.
۴-۲- پیشنهاد می شود در راستای تخصصی سازی گروه ها و کانال های مختلف مجازی گام برداشته شود و از این طریق محتوایی غنی تر و قابل اعتماد در اختیار علاقمندان حوزه تعلیم و تربیت قرار گیرد.
۴-۳- اندیشمندان و صاحب‌نظران حوزه های علمیه و دانشگاه‌ها باید با استفاده از معارف عظیم قرآن و اهل بیت (ع)، دانش و روش‌های مورد نیاز را تولید و در اختیار مراکز آموزشی و تربیتی قرار دهند.
۴-۴- بر اساس نتایج مقاله، پیشنهاد می شود در شبکه های اجتماعی مجازی با الگوسازی و ارائه مدل اخلاق کاربری مطابق با فرهنگ، آداب و هنجارهای اخلاقی و اجتماعی جامعه ایرانی و اسلامی نسبت به کاهش پیامدهای اخلاقی دانشجویان و دانش آموزان در فضای مجازی اقدام شود.
۴-۵- اطلاع رسانی و آموزش دادن به دانش آموزان و دانشجویان، درخصوص تهدیدهای موجود در شبکه های اجتماعی مجازی و تقویت نقاط قوت و بهره مندی از فرصت های مختلف آن و تقویت فرصت های شبکه های اجتماعی مجازی از قبیل توسعه آموزش مجازی، ترویج فرهنگ و آداب و رسوم اقوام مختلف، ممکن است به طور مناسبی کارایی داشته باشد.
فهرست منابع و مآخذ
الف- منابع فارسی
۱- احمدوند، کبری و دیگران(۱۳۹۷)، فرصت ها و چالش های فضای مجازی در عرصه تعلیم تربیت، نهمین همایش انجمن فلسفه تعلیم و تربیت ایران، زاهدان، صص ۱۴-۱٫
۲- پور آقا، مریم(۱۳۹۷)، تاملات فلسفی در باب واقعیت و فضای مجازی در تعلیم و تربیت، نهمین همایش انجمن فلسفه تعلیم و تربیت ایران، زاهدان، دانشگاه سیستان و بلوچستان، صص ۱۰-۱٫
۳- پورعلی، زهرا و بهمنی، زهرا(۱۳۹۴)، فضای مجازی و تعلیم و تربیت؛ تهدیدها و فرصت ها، کنفرانس سراسری دانش و فناوری علوم تربیتی مطالعات اجتماعی و روانشناسی ایران، صص ۱۲-۱٫
۴- پورنقدی، علیرضا(۱۳۹۷)، فرصتها و تهدیدهای امنیت در شبکه های اجتماعی مجازی برای دانشجویان، فصلنامه پژوهش های راهبردی مسائل اجتماعی ایران، سال هفتم، شماره بیست و یکم، صص ۹۸-۸۷٫
۵- ثقفی، کامیار(۱۳۹۱)، فضای مجازی؛ فرصت یا تهدیدی برای خانواده، مجله پاسدار اسلام، شماره سیصد و شصت و هفت، پایگاه اطلاع رسانی حوزه، صص ۵-۱٫
۶- جرج، سوزان (۲۰۰۶)، دین و تکنولوژی در قرن یازدهم ، تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
۷- چشک، شهرام و دیگران(۱۳۹۶)، فرصت ها و چالش های فضای مجازی در تربیت دینی، کنفرانس ملی پژوهش های نوین در مدیریت اقتصاد و علوم انسانی، صص ۸-۱٫
۸- داوودیان، ام لیلا و دیگران(۱۳۹۹)، مقایسه تطبیقی مولفه های تربیت شهروندی در فضای مجازی و حقیقی با نگاهی بر فرصت ها و تهدیدها، فصلنامه علمی اندیشه های نوین تربیتی، دوره شانزدهم، شماره چهارم، صص ۲۱۶-۱۸۳٫
۹- دستجردی، نگین(۱۳۹۳)، بررسی نقش شبکه های سایبری بر هویت فرهنگی دانشجویان دانشگاه اصفهان، نشریه جامعه شناسی کاربردی، سال بیست و پنجم، شماره دوم، صص ۱۷۰-۱۵۹٫
۱۰- رام، سمیه(۱۳۸۹)، فرصتها و تهدیدهای آموزش مجازی از منظر اهداف تعلیم و تربیت اسلامی، چهارمین کنفرانس ملی مدیریت تکنولوژی ایران، تهران، دانشگاه امام صادق(ع)، صص ۱۲-۱٫
۱۱- رحمانی میمند، مجتبی(۱۴۰۰)، آموزش مجازی؛ فرصت یا تهدید، تهران: نشریه برنامه درسی و آموزش علوم اجتماعی، انتشارات سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی، ص ۱۸٫
۱۲- سراجی، فرهاد. حسینی، حمید و سرو دلیر، عبدالرحیم (۱۳۹۲ )، تعیین ملاک های سنجش اثر بخشی دوره های آموزش مجازی حوزوی. نظریه و عمل در برنامه درسی. دوره اول ، شماره اول، صص ۱۰۰-۷۳٫
۱۳- سعادت، مهرناز(۱۳۹۴)، نقش فضای مجازی در تربیت اسلامی نوجوانان دبیرستانی، نشریه پژوهش های معنوی( با نگاهی به معنویت گرایی جدید تربیت دینی و سبک زندگی اسلامی)، ص۱٫
۱۴- سلیمی، سمانه و پارسا، عبدالله(۱۳۹۷)، فضای مجازی و نقش تربیتی آن در اسناد بالادستی، نهمین همایش انجمن فلسفه تعلیم و تربیت ایران، زاهدان، دانشگاه سیستان و بلوچستان، صص ۱۳-۱٫
۱۵- صادق زاده قمصری، علیرضا(۱۳۹۷)، تبیین و نقد سه رویکرد تربیتی رایج به فضای مجازی بر اساس فلسفه تربیت در جمهوری اسلامی ایران، نهمین همایش انجمن فلسفه تعلیم و تربیت ایران، زاهدان، دانشگاه سیستان و بلوچستان، صص ۱۱-۱٫
۱۶- عارفی فر، الناز(۱۳۹۷)، تبیین چیستی و چگونگی محتوای تربیتی در فضای مجازی در دیدگاه اسلامی، مدرنیسم و پست مدرنیسم، نهمین همایش انجمن فلسفه تعلیم و تربیت ایران، زاهدان، دانشگاه سیستان و بلوچستان، صص ۱۹-۱٫
۱۷- علیشیری، سعید و موسوی زاده، احترام سادات(۱۳۹۵)، فضای مجازی و نظام تعلیم و تربیت؛ فرصت ها و چالش ها، دومین همایش ملی مطالعات و تحقیقات نوین در حوزه علوم تربیتی و روانشناسی ایران، صص ۱۰-۱٫
۱۸- فرخی نژاد، پریسا(۱۳۹۷)، تاثیر فضای مجازی بر ارتقای کیفیت تعلیم و تربیت، نهمین همایش انجمن فلسفه تعلیم و تربیت ایران، زاهدان، دانشگاه سیستان و بلوچستان، صص ۱۱-۱٫
۱۹- فرید، سهیل و دیگران(۱۳۹۴)، بررسی چالش ها و فرصت های فضای مجازی در عرصه تعلیم تربیت، دومین کنفرانس بین المللی روانشناسی، علوم تربیتی و سبک زندگی، مشهد، صص ۲۲-۱٫
۲۰- قاسمی، مرضیه(۱۳۹۹)، فضای مجازی؛ فرصتها و چالش‌های هویت دینی میان جوانان ایرانی، فصلنامه دین و رسانه، شماره های دهم و یازدهم، زیر نظر اداره کل پژوهش های اسلامی رسانه، صص ۱۳-۱٫
۲۱- کاشانی، م (۱۳۸۴)، نقش نهادهای آموزشی در برقراری، نظارت و حفظ امنیت ملی، مجموعه مقالات همایش امنیت اجتماعی، تهران: انتشارات آسایش، جلد سوم، شماره اول، صص ۱۲۶٫
۲۲- کاظمی، یحیی(۱۳۹۷)، فضای مجازی و تحقق هدف تربیتی خویشتن داری، نهمین همایش انجمن فلسفه تعلیم و تربیت ایران، زاهدان، دانشگاه سیستان و بلوچستان، صص ۱۰-۱٫
۲۳- کاظمیان، زیبا (۱۳۹۱ )، راهبردهای بنیادی تبلیغات در تعلیم آموزه های دینی و تربیت اسلامی، تربیت اسلامی، دوره هفتم، شماره چهاردهم، صص ۱۴۰-۱۲۳٫
۲۴- کردلو، محسن و مرادی، امیر(۱۳۹۷)، نمودشناسی تفسیری فرصت ها و چالش های فضای مجازی بر باور افراد نسبت به اخلاقیات، نهمین همایش انجمن فلسفه تعلیم و تربیت ایران، زاهدان، دانشگاه سیستان و بلوچستان، صص ۱۷-۱٫
۲۵- کرم اللهی، نعمت الله(۱۳۹۰)، اینترنت و دینداری، قم: انتشارات بوستان کتاب.
۲۶- مصباحی، پرستو(۱۳۹۹)، بررسی مسائل تربیت دینی در فضای مجازی و نحوه مواجهه با آن، فصلنامه پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، سال بیست و هشتم، شماره چهل و هشتم، صص ۱۰۸-۸۷٫
۲۷- مقدم، علیرضا (۱۳۹۲)، آموزش در فضای مجازی: پنجره ای میان رشته ای برای تولید دانش،. مطالعات میان رشته ای در علوم انسانی، دوره پنجم، شماره چهارم، صص۱۵۹-۱۳۵٫
ب- منابع لاتین
۲۸- Guiller J. Durndell A. and A. Ross, Peer Interaction and Critical Thinking: Face-to-Face or Online Discussion? Learning and Instruction, 2008, 18(2): 187-200.
۲۹- Keramaty, Ensi, Religious education in cyberspace: opportunities and threats, pure life Journal, Volume 6, Issue 17, spring 2019, pp: 33-54.
Abstract
With the development of cyberspace and the greater influence of families for various reasons from virtual and social networks, the Islamic way of life and education has also been disrupted and is facing many challenges. Cyberspace can fundamentally change people’s lifestyles and thoughts and ideas. New technologies such as cyberspace are both opportunities and threats, and if we learn how to use them properly before the arrival of these technologies, the negative consequences will be less. In fact, cyberspace is an opportunity, but how it is used is much debated, and while virtual education, cost reduction, speed and unification of information and other facilities are among its
advantages, but still The proper use of cyberspace and its opportunities and challenges has not been cultured. Therefore, in this article, we have tried to study and analyze the role of cyberspace in educational systems and to analyze the opportunities and challenges that exist in this regard.
Keywords: opportunity, threat, training, cyberspace
پژوهشگر: فرحناز ایگدری (فعال فرهنگی و اجتماعی)
مدیر دبیرستان کمک جعفربای مقطع متوسطه اول
لینک کوتاه خبر :
نظرات
جستجو
تبلیغات
